Sinds 2015 zijn gemeenten verantwoordelijk voor de uitvoering van de Jeugdwet en de Wet maatschappelijke ondersteuning. Zij zijn daarmee ook verantwoordelijk voor het tegengaan van misbruik en oneigenlijk gebruik van de wet, hier kortweg zorgfraude genoemd. Nu, tien jaar na de decentralisatie, blijkt de aanpak van zorgfraude complex en weinig doeltreffend te zijn.

De Rekenkamer van de gemeente Venlo heeft Pro Facto gevraagd te onderzoeken hoe de aanpak van zorgfraude in hun gemeente en samenwerkende gemeenten is geregeld. Het onderzoek richt zich op de vraag wat zij momenteel doen aan de bestrijding van zorgfraude bij de uitvoering van de Jeugdwet en de Wmo en hoe dit mogelijk beter kan. Het onderzoek wordt opgedeeld in drie inhoudelijke onderwerpen, waarbij zowel naar preventieve als repressieve mogelijkheden wordt gekeken. De drie onderwerpen zijn:

1. Inkoop en contractering van zorgaanbieders
2. Toegang tot zorg en ondersteuning
3. Toezicht en handhaving

Ondermijning is een complex probleem en vraagt om een brede en integrale aanpak. Verschillende organisaties hebben een rol in die aanpak en werken met elkaar samen, zoals de politie, het OM, het RIEC, de Belastingdienst en gemeenten. Ook organisaties die niet een primaire rol vervullen in het veiligheidsbeleid kunnen een rol spelen, zoals welzijnsorganisaties. Sociaal werkers zitten aan de voorkant bij het verlenen van hulp, ze zijn de experts van het gewone leven. Ze werken met jongeren op straat, komen thuis bij de gezinnen en zien en horen dus veel.

De taak van een sociaal werker is echter primair hulpverlening en ondersteuning van inwoners. Past een rol in de aanpak van ondermijning bij hun beroep en wat is realistisch om van sociaal werkers te verwachten als het gaat om de aanpak van ondermijninghashtag? De Tintengroep, een groep van achttien welzijnsinstanties die sociaal werk leveren in 22 gemeenten in met name de drie Noordelijke provincies, wil daarom weten wat de rol van sociaal werk zou kunnen zijn op het thema ondermijning.

Het onderzoek wordt uitgevoerd in een samenwerkingsverband van Pro Facto met Avelien Haan-Kamminga, Joyce Kerstens en Willem Bantema van de Thorbecke Academie. 

Grensoverschrijdend transport van contant geld en andere liquide middelen kan worden gebruikt voor het witwassen van de opbrengsten van criminele activiteiten en financiering van terrorisme. De Europese Unie heeft ­— in het kader van een breder pakket aan maatregelen ter bestrijding van witwassen en terrorismefinanciering — een controlesysteem opgezet voor liquide middelen die de Unie binnenkomen of verlaten. Dit controlesysteem houdt kort gezegd in dat de afzender, vervoerder of ontvanger van liquide middelen ter waarde van ten minste € 10.000 verplicht is deze aan te geven. In Nederland geldt deze aangifteverplichting (aangeduid als meldrecht) en de controlebevoegdheden ook voor de overschrijding van Europese binnengrenzen en niet-grensoverschrijdend vervoer, voor andere waardevolle goederen zoals edelstenen en kunstwerken.

De Douane, die belast is met het toezicht op liquide middelen en het meldrecht, wil meer effectgericht sturen. Dan gaat het erom dat de maatschappelijke effecten van de douane-inzet in beeld worden gebracht en wat indicatoren daarvoor kunnen zijn. Pro Facto gaat in samenwerking met Femke de Vries onderzoek doen naar de mogelijkheden om effectgericht te sturen op het gebied van het toezicht op liquide middelen en het meldrecht. Het doel hiervan is het verbeteren van de verantwoording door de Douane en de sturing door het ministerie van Financiën. 

Pro Facto voert voor de Rekenkamer ’s-Hertogenbosch een onderzoek uit naar toezicht en handhaving bij milieubelastende activiteiten. De afgelopen jaren kreeg dit onderwerp de nodige politieke en maatschappelijke aandacht in ’s-Hertogenbosch en ook landelijk zijn er regelmatig politieke en maatschappelijke discussies, in het bijzonder met betrekking tot het stellen van prioriteiten. De gemeente werkt ten aanzien van toezicht en handhaving op dit terrein onder meer samen met de Omgevingsdienst, Veiligheidsregio, waterschappen, provincie en andere gemeenten.

Het onderzoek heeft betrekking op de meest risicovolle (grote) bedrijven en op die taken en verantwoordelijkheden waar de gemeente ’s-Hertogenbosch het bevoegd gezag is. In het onderzoek kunnen ook kleinere activiteiten worden betrokken die in de woon- en werkomgeving overlast geven of schade toebrengen. Naast het in kaart brengen van het huidige beleid gaan we door middel van verdiepende gesprekken en het uitvoeren van een drietal casestudies nader in op de praktijk van toezicht en handhaving en de samenwerking met andere organisaties.

Het rekenkameronderzoek dient inzichtelijk te maken in hoeverre toezicht en handhaving doeltreffend worden uitgevoerd. Ook moet het onderzoek duidelijkheid geven over de wijze waarop de gemeenteraad wordt geïnformeerd en zijn controlerende taak uitvoert.

Het onderzoek wordt uitgevoerd door Christine Veen en Mark Beukers, in samenwerking met John Smits van Arena Consulting.

Inwonerparticipatie is een onderwerp wat terecht veel aandacht krijgt op de bestuurlijke agenda's. Een overheid dient goed te luisteren naar burgers en geen beleid te maken over de hoofden van burgers heen of zonder te kijken naar uitvoeringsgevolgen van beleid. ​Dit heeft gevolgen voor de klassieke rolverdeling in het werken door een overheid, zowel extern (verhouding tot burgers en partijen) als intern (bijvoorbeeld de rol van de raad). Algemeen is er behoefte aan meer helderheid voor alle betrokkenen: wat willen we met inwonerparticipatie, hoe geven we er vorm aan en wanneer passen we die toe?

Na interessante rekenkameronderzoeken in de gemeentes Staphorst, Midden-Drenthe en Meppel gaat Pro Facto dit onderwerp nu voor de rekenkamer van de gemeente Tiel onder de loep nemen. We gaan zowel in de breedte in kaart brengen hoe participatie is ingezet, als in de diepte onderzoeken hoe dit wordt ervaren door bestuur en medewerkers van de gemeente en natuurlijk door de inwoners zelf. Het onderzoek wordt uitgevoerd door Bieuwe Geertsema en Christian Boxum.

De meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling wordt door professionals gebruikt om eerder en beter te kunnen handelen bij een vermoeden van huiselijk geweld of kindermishandeling. De meldcode geldt voor een groot aantal sectoren: gezondheidszorg, onderwijs, kinderopvang, maatschappelijke ondersteuning, jeugdhulp en justitie. Het instrument introduceert verschillende stappen die de professional helpen bij het handelen bij een vermoeden van huiselijk geweld of kindermishandeling. Eén van die stappen is overleggen met een collega of indien nodig met Veilig Thuis.

De ministeries van VWS en OCW hebben Pro Facto gevraagd om te onderzoeken of in deze stap een verplichting kan worden opgenomen om te overleggen met een deskundige als sprake is van een schadelijke praktijk. Onder schadelijke praktijken verstaan we het onderdrukken van en geweld tegen kinderen en vrouwen die voortkomen uit traditie, cultuur, religie of bijgeloof. Het gaat onder andere om eergerelateerd geweld, huwelijksdwang, gedwongen achterlating en vrouwenbesnijdenis.

In het onderzoek gaan we kijken in hoeverre de adviesplicht praktisch kan worden ingericht voor zorg- en onderwijsprofessionals, hoe uitvoerbaar de adviesplicht is en wat de randvoorwaarden, verwachte (neven)effecten en risico’s zijn. Onderdeel van de vraag naar de uitvoerbaarheid van de adviesplicht is in hoeverre voor professionals de afbakening te maken is of sprake is van schadelijke praktijken als onderdeel van huiselijk geweld (smalle scope) of dat de adviesplicht voor huiselijk geweld en kindermishandeling in brede zin zou (brede scope) moeten gelden omdat dat onderscheid niet te maken is.

In het onderzoek gaan we in gesprek met organisaties die zicht hebben op de problematiek van schadelijke praktijken en met organisaties die momenteel al advies geven. Daarnaast gaan we in gesprek met enkele professionals per beroepsgroep om de gevolgen van een adviesplicht in kaart te brengen. Het onderzoek strekt zich uit tot de sectoren zorg en onderwijs.

In 2020 deed Pro Facto in opdracht van de toenmalige rekenkamercommissie van de gemeente Borger-Odoorn onderzoek naar de aanpak van ondermijning en de weerbaarheid van de ambtelijke organisatie en de gemeenteraad. Begin 2024 heeft de rekenkamer ons gevraagd onderzoek te doen naar de mate waarin de aanbevelingen zijn opgevolgd en wat daarvan terecht is gekomen in de praktijk. In dit doorwerkingsonderzoek kijken we welke stappen de gemeente heeft gezet op weg naar een meer weerbare organisatie, hoe aan het bewustzijn voor ondermijningsrisico’s is gewerkt en hoe het onderwerp in de organisatie is geborgd.

Pro Facto heeft in de periode 2021 – 2023 zo’n 25 weerbaarheidsscans uitgevoerd, vergelijkbaar met het rekenkameronderzoek voor de gemeente Borger-Odoorn. Dit is het eerste doorwerkingsonderzoek waarbij we kijken in hoeverre er opvolging is gegeven aan de aanbevelingen.

Criminaliteit speelt zich steeds meer af in de online wereld. Oproepen tot geweld of het verstoren van de openbare orde worden steeds vaker gedeeld en aangejaagd op sociale media. Om de openbare orde te kunnen handhaven heeft de politie informatie nodig die veelal alleen online te vinden is. Een wettelijke grondslag hiervoor ontbreekt en kan alleen gevonden worden in de meer algemene bepaling van artikel 3 van de Politiewet. Dit artikel biedt maar heel beperkte mogelijkheden voor de politie om online naar informatie te zoeken.

Er wordt nieuwe wetgeving voorbereid die de politie ruimere bevoegdheden moet geven om online naar informatie te zoeken bij het handhaven van de openbare orde. Bij de voorbereiding van zo’n nieuwe regeling wil de minister laten onderzoeken hoe in andere Europese landen de wetgeving voor online onderzoek door de politie eruit ziet. Wij voeren dit onderzoek in opdracht van het WODC uit in samenwerking met Michel Vols (hoogleraar openbare-orderecht aan de Rijksuniversiteit Groningen en met Thijs Drouen van Hooghiemstra en partners.

Samen met Thijs voerden wij al verschillende onderzoeken uit op het snijvlak van openbare ordehandhaving en privacywetgeving. Zo stelden wij in 2023 namens het ministerie van BZK en de VNG een handreiking op voor gemeenten waarin we de praktische en juridische (on)mogelijkheden van online onderzoek bij het handhaven van de openbare orde door de burgemeester uiteenzetten.

De rekenkamer van Midden-Groningen is geïnteresseerd in de vraag op welke wijze de gemeente oog heeft voor de borging van integriteit. De rekenkamer heeft, in afstemming met de Auditcommissie, de keuze gemaakt om onderzoek uit te voeren naar de vraag op welke wijze de gemeente Midden-Groningen oog heeft voor de borging van integriteit. De scope van het onderzoek richt zich op de volgende onderzoeksonderwerpen:

— integriteit ambtenaren
— integriteit politieke ambtsdragers (leden B&W en raadsleden)
— frauderisicobeheersing en misbruik & oneigenlijk gebruik
— ondermijning
— ongewenste omgangsvormen
— relevante raakvlakken van integriteit met informatievoorziening en privacy 

Het onderzoek wordt uitgevoerd door Pro Facto.

De Wet biometrie in de vreemdelingenketen (Wbvk) regelt het gebruik van vingerafdrukken en gezichtsopnames bij de uitvoering van het vreemdelingenbeleid. Die wet is volgens ketenpartners in de migratieketen van groot belang bij de uitvoering van hun werk, maar het blijkt niet goed mogelijk om dit belang met cijfers te onderbouwen. Daarmee wordt niet voldaan aan de eis van de Raad van State om nut en noodzaak van de wet op basis van een kwantitatieve analyse aan te tonen. Het is een politieke afweging of de positieve verklaringen van ketenpartners voldoende zijn om de Wbvk te verlengen.

Dat is de conclusie van de derde evaluatie van de Wbvk die door Pro Facto en Viola Bex van de Universiteit Utrecht is uitgevoerd. Net als bij de vorige twee evaluaties hebben we onderzocht wat nut, noodzaak en effectiviteit van de Wbvk zijn. Vooral uit interviews met ketenpartners in de migratieketen blijft het beeld overeind dat gebruik van biometrische gegevens over de volle breedte van de migratieketen (en daarmee ook de Wbvk) van groot belang is. Zonder biometrie daalt de betrouwbaarheid van gegevens en de doelmatigheid van processen. Het is echter onmogelijk om deze verklaringen van ketenpartners met cijfers te staven. Er is namelijk niet gemeten hoe de situatie vóór de inwerkingtreding van de Wbvk (in 2014) was. Ook kan effectiviteit van de Wbvk niet worden gemeten vanwege zogenaamde ‘dark number-problematiek’: het aantal daadwerkelijk gepleegde gevallen van identiteitsfraude is niet bekend. Of de Wbvk bijdraagt aan het tegengaan daarvan, kan dus niet worden vastgesteld.

Het rapport is hier beschikbaar. Daarnaast is er een factsheet met de belangrijkste uitkomsten.