Bonaire, Sint Eustatius en Saba (hierna: BES-eilanden) maken sinds 10 oktober 2010 als openbaar lichaam deel uit van Nederland. Curaçao, Aruba en Sint Maarten zijn op dezelfde datum zelfstandige landen binnen het Koninkrijk geworden. De staatkundige hervorming in 2010 zorgde voor een omvangrijke wetgevingsoperatie. De Nederlands-Antilliaanse regelgeving die op Bonaire, Saba en Sint Eustatius gold was namelijk niet zomaar toepasbaar binnen het Nederlandse rechtssysteem en de nieuwe staatsrechtelijke verhoudingen. Tegelijkertijd werd terughoudendheid afgesproken in het van toepassing verklaren van nieuwe Nederlandse wetgeving op de eilanden. Het uitgangspunt was dat de inhoud van de Nederlands-Antilliaanse regelgeving zoveel mogelijk werd gehandhaafd.
De gevolgen van de staatkundige structuur Caribisch Nederland zijn, onder voorzitter van oud-minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Liesbeth Spies, geëvalueerd (2015). Eén van de deelprojecten was een door Pro Facto in samenwerking met de Rijksuniversiteit Groningen evaluatie van de ‘werking van wetgeving’. Het ging om een analyse van de ingevoerde regelgeving, de uitvoering en de handhaving daarvan.
In de jaren daarna zijn ook specifieke wetten geëvalueerd. Pro Facto deed een aantal van deze evaluaties en beschikt daarmee over kennis en ervaring over de staatkundige positie van deze openbare lichamen. We evalueerden bijvoorbeeld, vaak in samenwerking met de Rijksuniversiteit Groningen, de Veiligheidswet BES die onder meer de inrichting en organisatie van de rampenbestrijding en crisisbeheersing regelt, en de Wet toelating en uitzetting BES die het vreemdelingenbeleid regelt.
Onderzoek naar wetgeving in Caribisch Nederland kenmerkt zich doordat rekening gehouden moet worden met verschillende beginselen en uitgangspunten. Eén daarvan is het beginsel van geleidelijke uniformering. Dat beginsel brengt met zich mee dat het onwenselijk is om binnen Nederland al te grote rechtsverschillen te laten voortbestaan zonder dat dit gerechtvaardigd wordt door de bijzondere omstandigheden van Caribisch Nederland. Daarom moet altijd worden gekeken in hoeverre de wetgeving meer in overeenstemming met de wetgeving in Europees Nederland kan worden gebracht. Soms is de wetgeving in Caribisch Nederland gebaseerd op wetgeving uit Europees Nederland; wanneer een evaluatie heeft plaatsgevonden van de Europees Nederlandse wet, moet daardoor ook gekeken worden of en welke consequenties dat heeft voor de wet in Caribisch Nederland. Het beginsel van geleidelijke uniformering wordt begrensd door de uitgangspunten van lokale autonomie en decentralisatie. Door de nieuwe staatkundige structuur zijn de BES-eilanden onderdeel geworden van een gedecentraliseerde eenheidsstaat, wat betekent dat niet zomaar wijzigingen kunnen worden aangebracht in zaken die tot de eigen aangelegenheden van de eilanden behoren. Dat is een fundamenteel andere positie dan zij hadden in het verband van de Nederlandse Antillen en daarbij hoort meer autonomie. Ook de kleinschaligheid van de eilanden brengt soms met zich mee dat zaken anders geregeld worden dan in Europees Nederland.
