Donorkinderen kunnen sinds 2004 gegevens van hun donor opvragen. Sinds dat moment worden de gegevens centraal bijgehouden in een register. De evaluatie van deze wet laat zien dat op een aantal punten verbeteringen nodig zijn in de manier van registreren, de procedures rond het verstrekken van gegevens en de werkwijze van de Stichting die de gegevens beheert.

De afgelopen decennia is steeds duidelijker geworden dat donorkinderen willen weten van wie zij afstammen. Dat was voor de wetgever aanleiding een wet op te stellen die regelt dat donorkinderen identificerende gegevens van hun donor kunnen opvragen. Het is inmiddels vijftien jaar geleden dat de Wet donorgegevens kunstmatige bevruchting (Wdkb) in werking is getreden. In 2021 worden de eerste kinderen die onder deze wet geboren zijn zestien jaar, waardoor zij identiteitsgegevens mogen opvragen over hun donor. Onderzoekers van Pro Facto, het Amsterdam UMC (locatie VUmc) en de Rijksuniversiteit Groningen hebben in opdracht van ZonMw onderzocht hoe deze wet in de praktijk werkt. Het onderzoek heeft geleid tot zeventien aanbevelingen aan het ministerie van VWS, de Stichting die gegevens bewaart, de klinieken en de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ). We noemen hier drie van deze conclusies.

De implementatie van het register waarin de gegevens bewaard worden, is traag tot stand gekomen. Klinieken moesten in de beginperiode overtuigd worden van het belang gegevens aan te leveren. Technische beperkingen in het systeem zorgden ervoor dat niet alle gegevens volledig of juist werden ingevuld. Het BSN van donoren wordt pas sinds 2014 ingevoerd. Hoeveel gegevens niet of niet juist zijn ingevoerd, is onduidelijk, omdat de Stichting gegevens pas controleert als een aanvraag van ouders, kinderen of de huisarts om gegevens van de donor binnenkomt.

Een andere bevinding is dat procedures onvoldoende zijn uitgewerkt. In uitzonderingsgevallen kan een donor volgens de wet ‘zwaarwegende belangen’ aanvoeren, waardoor gegevens niet aan het donorkind worden verstrekt. Wanneer sprake is van deze belangen en hoe de belangen moeten worden gewogen, is nog niet in een procedure vastgelegd. Ook is niet vastgelegd wie deze belangen moet beoordelen.

Bij inwerkingtreding van de wet konden ‘geheimhoudingsverklaringen’ getekend worden door anonieme donoren die vóór 2004 gedoneerd hebben. Deze verklaringen zijn ook voorgelegd aan donoren die bij de donatie hadden aangegeven dat hun identiteit verstrekt mag worden aan het kind (b-donoren), waardoor sommigen van hen zijn geswitcht van bekende naar anonieme donor. Dit is in strijd met de wet. In een recente brief van het ministerie en de Stichting aan de klinieken wordt aangegeven dat deze verklaringen nog steeds ingevuld mogen worden, en dat gegevens uit het registratiesysteem worden verwijderd als een dergelijke verklaring wordt ingevuld. Ook dat is in strijd met de wet.

In de rol- en taakopvatting van de Stichting is ten opzichte van de eerste evaluatie van de Wdkb weinig veranderd, terwijl ook destijds is aanbevolen dat de Stichting tot heroverweging van haar taakuitvoering komt. De noodzaak daartoe is nog steeds aanwezig. De Stichting vult haar taken momenteel op (te) veel vlakken (te) reactief in. Een belangrijke aanbeveling is dat gegevens die worden ingevoerd in het register, al bij binnenkomst gecontroleerd worden door de Stichting. Nu gebeurt dat pas als een aanvraag van een ouder of kind binnenkomt, waardoor gegevens lastig zijn aan te vullen als de behandeling lang geleden plaatsvond. Nicolette Woestenburg, uitvoerend projectleider van de evaluatie, zegt hierover: ’De uitvoering van de wet blijkt ingewikkelder dan vooraf gedacht en er blijken meer dilemma’s te bestaan bij het opvragen en verstrekken van gegevens. Er zijn nog geen duidelijke richtlijnen vastgesteld hoe hiermee om te gaan.’ Hoe wordt bijvoorbeeld gecommuniceerd door de Stichting over het niet aanwezig zijn van gegevens in het registratiesysteem? Welke uitzonderlijke situaties leiden tot het niet verstrekken aan donorkinderen?

In het onderzoek is een analyse uitgevoerd van het Kinderrechtenverdrag, waarin het recht van kinderen op informatie over hun afstammingsgeschiedenis is opgenomen. Dit verdrag is in 1995 door Nederland geratificeerd. Dat roept de vraag op hoe de anonimiteitswaarborg voor donoren die tussen 1995 en 2004 hebben gedoneerd, moet worden bezien. Het verdient aanbeveling dat dit verder door de minister wordt onderzocht.

Het evaluatierapport is aangeboden aan de minister en aan de Tweede Kamer. De onderzoekers roepen de minister en de Stichting op de aanbevelingen snel op te pakken, aangezien de eerste kinderen die onder deze wet vallen in 2021 zestien jaar worden en identiteitsgegevens van hun donoren mogen opvragen.

Gerechtsdeurwaarders hebben een bijzondere positie in het Nederlandse rechtsbestel. Zij zijn als openbaar ambtenaar bevoegd om taken uit te voeren die op grond van de Gerechtsdeurwaarderswet aan hen opgedragen zijn. Op basis van deze wet verrichten ze ambtshandelingen zoals het oproepen van personen om voor de rechter te verschijnen, het leggen van beslag op inkomen of eigendommen, het ontruimen van huizen en het in gijzeling nemen van personen.

Met de invoering van de Gerechtsdeurwaarderswet gelden er twee soorten tarieven die gerechtsdeurwaarders berekenen voor de activiteiten die zijn verrichten. Ten eerste zijn er de vrije tarieven. Dit zijn tarieven die gerechtsdeurwaarders in rekening mogen brengen aan hun opdrachtgever, de cliënt. Deze tarieven (prijsafspraken) kunnen onderling door gerechtsdeurwaarder en opdrachtgever bepaald worden op basis van marktwerking (vraag en aanbod). Naast deze vrije tarieven gelden er tarieven die de gerechtsdeurwaarder bij de schuldenaar in rekening brengt. Deze tarieven zijn vastgelegd in het Besluit tarieven ambtshandelingen gerechtsdeurwaarders en kunnen dus niet door een gerechtsdeurwaarder zelf bepaald worden. Deze tarieven worden door gerechtsdeurwaarders vaak als te laag beschouwd. De branche staat ook onder druk, in de jaren 2013 tot en met 2015 is de omzet van de gehele beroepsgroep afgenomen van € 421 miljoen in 2013 tot € 375 miljoen in 2016.

Het WODC laat door Pro Facto onderzoek uitvoeren naar de kostprijzen en prijsafspraken voor ambtshandelingen door gerechtsdeurwaarders. Dit bestaat uit twee deelonderzoeken. Het eerste richt zich op de kostprijzen van ambtshandelingen waarvoor de aan schuldenaars in rekening gebrachte tarieven zijn vastgelegd in het Btag. Het tweede deelonderzoek gaat over de vrije tarieven en kostprijzen die voor ambtshandelingen aan schuldeisers in rekening worden gebracht.

Pro Facto heeft in de persoon van Bieuwe Geertsema een financieel expert in dienst die een belangrijk deel van het onderzoek zal uitvoeren. Hij studeerde BedrijfsInformatieTechnolgie (Universiteit Twente) en Economics (Rijksuniversiteit Groningen). Hij promoveerde op zijn proefschrift over de financiële effecten van gemeentelijke herindeling en intergemeentelijke samenwerking, dat hij schreef als onderzoeker bij het COELO, een economisch onderzoeksinstituut van de Rijksuniversiteit Groningen. We werken in het onderzoek samen met Geert Pieter Vermeulen, oud-directeur van het Bureau Financieel Toezicht en afgestudeerd als (forensisch) registeraccountant.

.

Op 1 oktober 2016 is de Rechtbank Noord-Nederland een pilot gestart met de Spreekuurrechter. Deze nieuwe en experimentele procedure Spreekuurrechter beoogt snel en laagdrempelig contact met de rechter te bieden gericht op het oplossen van geschillen. Kenmerkend is de mondelinge behandeling op de zitting zonder voorafgaande uitwisseling van processtukken.

De pilot Spreekuurrechter startte op 1 mei 2016 en partijen konden tot 1 mei 2018 hun zaak bij de Spreekuurrechter aanbrengen. In september 2016 werd de eerste zaak aangemeld. In ruim anderhalf jaar zijn (via de verwijzers) in totaal 64 zaken behandeld, waarvan er 58 eindigden in een schikking tussen de partijen. Het ging vooral om burenruzies, maar bijvoorbeeld ook om conflicten over een verbouwing of een aankoop. Vaak gingen de rechters ter plaatse om met eigen ogen te zien wat er speelde, ook omdat er geen schriftelijke stukken waren waarop zij zich konden baseren. De betrokkenen mochten hun zaak namelijk met een eenvoudige mededeling (zoals ‘de boom van de buren is te hoog’) aanmelden. Als de rechter beide partijen had aangehoord, stuurde hij aan op een compromis. Lukte dat niet, dan hakte hij alsnog de knoop door.

Op basis van de uitkomsten van deze evaluatie beoordelen wij de pilot Spreekuurechter als een ‘gekwalificeerd succes’. Er is sprake van een hoog schikkingspercentage en de meeste partijen zijn (zeer) positief over zowel het optreden van de Spreekuurrechter als de uitkomst van de procedure. Vooral bij burengeschillen lijkt de Spreekuurrechter bij te dragen aan een verbeterde, laagdrempelige toegang tot de rechtspraak. Alles bij elkaar lijkt de pilot Spreekuurrechter een goed voorbeeld van ‘maatschappelijk effectieve rechtspraak’.

Er zijn ook kanttekeningen te maken. Slechts 40 procent van de aangemelde zaken is ook echt door de Spreekuurrechters behandeld, vooral omdat het lang niet altijd lukte om medewerking van beide partijen te krijgen. Dat is wel een vereiste van het wetsartikel (art. 96 Rv) dat zo’n vereenvoudigde procedure mogelijk maakt. Bovendien konden belangstellenden zich niet zelf melden bij de Spreekuurrechter. De Spreekuurrechter boog zich dus eigenlijk alleen over zaken die zich relatief goed voor een schikking leenden.

Het onderzoek is uitgevoerd door een onderzoeksteam van Pro Facto en de vakgroep Staatsrecht, Bestuursrecht en Bestuurskunde, RuG, onder leiding van prof. Marc Hertogh.

Klik HIER om het eindrapport te downloaden.

Bij DNA-verwantschapsonderzoek in strafzaken worden DNA-profielen vergeleken waarbij wordt gezocht naar indicaties van familierelaties met de mogelijke dader. Het vaststellen van een familieband kan van grote toegevoegde waarde zijn als de politie geen concrete aanwijzingen heeft over de identiteit van de dader. Het DNA-verwantschapsonderzoek kan dan een ingewikkeld of vastgelopen opsporingsonderzoek (weer) vlot trekken. Pro facto heeft de wet geëvalueerd die per 1 april 2012 DNA-verwantschapsonderzoek in strafzaken mogelijk heeft gemaakt. De vraag die centraal stond in dit onderzoek was in hoeverre deze DNA-verwantschapsonderzoeken hebben bijgedragen aan het bereiken van de doelstelling daarvan en welke neveneffecten en knelpunten zich bij DNA-verwantschapsonderzoek voordoen.

Bij de totstandkoming van de regeling DNA-verwantschapsonderzoek is een aantal mogelijke neveneffecten van DNA-verwantschapsonderzoek genoemd dat te maken heeft met de rechten van betrokken personen. Zo zouden onschuldige personen ten onrechte betrokken kunnen worden in een opsporingsonderzoek en zou de toepassing van DNA-verwantschapsonderzoek kunnen leiden tot stigmatisering en discriminatie van bevolkingsgroepen. Ook zou er ongewenste informatie over het wel of niet bestaan van verwantschap tussen veronderstelde familieleden aan het licht kunnen komen.

Uit de evaluatie blijkt dat deze verwachtte neveneffecten zich in de praktijk niet of nauwelijks hebben voorgedaan. Een belangrijk knelpunt dat uit het onderzoek naar voren is gekomen is dat kennis over de mogelijkheden van DNA-verwantschapsonderzoek nog beperkt is binnen politie en justitie. Daardoor worden mogelijk kansen gemist in de opsporing. Daarnaast wordt DNA-verwantschapsonderzoek in de praktijk vaak als ultimum remedium ingezet terwijl vroegtijdige inzet van DNA-verwantschapsonderzoek (met name via de DNA-databank) veel onnodig traditioneel recherchewerk kan voorkomen zoals het plaatsen van telefoontaps, het stelselmatig observeren van mogelijke verdachten, hen aanhouden en verhoren. Deze middelen maken bovendien mogelijk zelfs een verdergaande inbreuk op het recht van privéleven van betrokkenen dan DNA-verwantschapsonderzoek.

In absolute aantallen is de inzet van het DNA-verwantschapsonderzoek als opsporingsmiddel beperkt. Tussen 2012 en 2018 zijn er naar schatting ongeveer 160 onderzoeken gedaan waarin actief werd gezocht naar verwantschap. In een gedeelte van de onderzoeken is daarbij gebruik gemaakt van de DNA-databank. Ongeveer 20 procent van de onderzoeken waarin met behulp van de DNA-databank naar een mogelijke verwant is gezocht, leverde een (mogelijke) verwant op terwijl blijkens de wetsgeschiedenis uitgegaan was van een veel lager percentage (5 procent). DNA verwantschapsonderzoek via de DNA databank heeft er in enkele cold cases toe geleid dat de dader is opgespoord. Grootschalig DNA-onderzoek heeft in de zaken van Vaatstra, Van Doorn en Verstappen bijgedragen aan het vinden van de (vermoedelijke) dader.

Klik hier om het eindrapport te downloaden.

De gemeenteraad van Westerveld heeft op 3 juli 2012 de Sociale Structuurvisie vastgesteld. De visie richt zich op de toekomst(bestendigheid) van de maatschappelijke voorzieningen binnen de (verschillende dorpen van) de gemeente Westerveld. De Sociale Structuurvisie legt de visie neer ten aanzien van het behoud en de realisatie van een kwalitatief goed, passend en toekomstbestendig niveau van maatschappelijke voorzieningen. Met deze visie wil de gemeente richting geven aan de toekomst, met als doel om de vitaliteit van de dorpen voor de inwoners te waarborgen. De maatschappelijke voorzieningen die genoemd worden in de visie zijn scholen, dorpshuizen, openluchtzwembaden, andere binnen- en buitensportaccommodaties, bibliotheken en culturele en welzijnsvoorzieningen. Al deze voorzieningen hebben volgens de Structuurvisie een functie voor de lokale gemeenschap, alhoewel het belang van de verschillende voorzieningen uiteen kan lopen.

De structuurvisie is inmiddels vijf jaar geleden vastgesteld. In deze periode hebben het college en de raad verschillende besluiten genomen die de maatschappelijke voorzieningen in de gemeente Westerveld raken. Het gaat hierbij bijvoorbeeld om het toekennen van subsidies aan dorpshuizen, het vaststellen van gebruikerstarieven voor sportvoorzieningen en het vaststellen van een Integraal Huisvestingsplan. De rekenkamercommissie wil weten of de Sociale Structuurvisie de beoogde interne en externe werking heeft gehad bij het nemen van deze besluiten en lering trekken uit het gebruik van een beleidsdocument als een Sociale Structuurvisie.

De rekenkamercommissie van de gemeente Zwartewaterland wil weten in hoeverre de aanbevelingen van de commissie (volledig) worden overgenomen en in hoeverre hieraan uitvoering is gegeven. Met andere woorden: de rekenkamercommissie wil inzicht in de doorwerking van de aanbevelingen van rekenkameronderzoeken en hoe dit (implementatie- en monitorings-)proces eruit ziet. Wij gaan dit onderzoek uitvoeren.

Het stelsel voor bekostiging van de gezondheidszorg is de afgelopen jaren ingrijpend hervormd. In 2006 werd de Zorgverzekeringswet (Zvw) ingevoerd, gevolgd door de invoering van de eerste Wmo in 2007. In 2015 volgden verdere stelselwijzigingen met de invoering van de nieuwe Wmo 2015 en de Jeugdwet; beide uit te voeren door gemeenten. Ook werd in dat jaar de Wet langdurige zorg ingevoerd en de AWBZ ingetrokken nadat uit deze laatste in de voorafgaande jaren al diverse onderdelen waren overgeheveld naar de Zvw en de Wmo 2015. De afbakening tussen deze wetten is in de praktijk niet altijd makkelijk te bepalen, waardoor sommige mensen tussen wal en schip vallen.

Pro Facto heeft, in samenwerking met ARGO en in opdracht van Zorginstituut Nederland, onderzoek uitgevoerd of mensen met psychische aandoeningen en die daarnaast ook andere aandoeningen of beperkingen hebben, passende zorg krijgen. We hebben vijf verschillende ‘groepen’ patiënten getypeerd die ‘tussen wal en schip’ vallen. Dat betreft mensen met langdurige ggz problematiek die geen passende zorg ontvangen. Dit zijn:

1. Mensen met GGZ-problematiek en andere problematiek (‘gecombineerde problematiek’)
2. Mensen die een wisselende intensiteit van ggz-problematiek ervaren waarbij de behoefte aan 24-uurszorg wisselt;
3. Jongvolwassenen met ggz-problematiek (18-/18+);
4. Mensen die zorg mijden en dak- en thuislozen;
5. Mensen met een niet aangeboren hersenletsel, waaronder Korsakov.

De problemen die ervaren worden in de zorg voor mensen met een psychische stoornis (in combinatie met een andere beperking en/of complexe omstandigheden) zijn onder vier thema’s ondergebracht; toeleiding tot zorg, zorginkoop, passende zorg en samenwerking. De ervaren problemen komen bij veel cliënten voor. Bij een kleinere groep leidt dit tot grote problemen. Hieronder zijn de problemen schematisch weergegeven.

Klik hier om het eindrapport te downloaden.

Op 1 oktober 2012 is de Wet revitalisering generiek toezicht (hierna: Wrgt) in werking getreden. Met deze wet zijn belangrijke wijzigingen in het stelstel van interbestuurlijk toezicht doorgevoerd, waarmee een vereenvoudiging van dat stelsel werd nagestreefd. Vóór 2012 bestonden verschillende vormen van specifiek toezicht en fungeerden de beide vormen van generiek toezicht (schorsing, spontane vernietiging en indeplaatsstelling) als ultimum remedium voor die gevallen waarin geen vorm van specifiek toezicht voorhanden was. Generiek toezicht is geregeld in de Grondwet, de Gemeentewet, de Provinciewet en de Algemene wet bestuursrecht en omvat de bevoegdheid van de Kroon tot schorsing en spontane vernietiging van besluiten van provinciale en gemeentelijke bestuursorganen wegens strijd met het recht of het algemeen belang en de bevoegdheid (van het ‘naasthogere’ bestuursorgaan) om een voorziening te treffen bij verwaarlozing van medebewindstaken (indeplaatsstelling). Specifiek toezicht omvat specifieke instru-menten die enkel van toepassing zijn in de desbetreffende sectorwet (aanwijzing, goedkeuring, verklaring van geen bezwaar, etc.). Met de introductie van de Wrgt is op veel terreinen het specifiek toezicht geschrapt.

Het nieuwe stelsel van interbestuurlijk toezicht zou – zo is bij de behandeling in de Staten-Generaal toegezegd – omstreeks vijf jaar na de inwerkingtreding van de wet moeten worden geëvalueerd. Deze evaluatie wordt uitgevoerd door Pro Facto in samenwerking met de hoogleraren Solke Munneke en Ko de Ridder. In de hoofdvraag van deze evaluatie staan de doelstellingen centraal die de wetgever destijds bij de Wrgt voor ogen stonden. Daarmee luidt de vraag als volgt:

Hoe functioneert het herziene stelsel van interbestuurlijk toezicht afgezet tegen de doelstellingen van de wetgever zoals neergelegd in de Wrgt en gelet op de uitgangspunten van effectiviteit, efficiency en transparantie en wat is de actualiteit en toekomstbestendigheid van die doelstellingen?

Klik hier om het eindrapport te downloaden.

De rekenkamercommissie Woerden laat door Pro Facto onderzoek uitvoeren naar bestemmingsplanprocedures en de rol van de gemeenteraad hierbij. De rekenkamercommissie vraagt naar een onderzoek dat verheldert en zoekt naar leereffecten voor de komende bestemmingsplanprocedures, omgevingsvisies en omgevingsplannen. Gekeken zal worden naar het procesverloop van een aantal concrete voorbeelden. We zullen specifiek kijken naar de wijze waarop de omgeving bij de planprocedure is betrokken en de beleving van de omgeving van dit proces. Het onderzoek moet zich voornamelijk richten op de doeltreffendheid maar tevens betrekking hebben op de doelmatigheid.

De afgelopen jaren is de aandacht voor en het belang van samenwerking met andere organisaties flink toegenomen. Bij verschillende organisaties zorgt dit voor een omslag in het denken over de wijze waarop taken (dienen te) worden uitgevoerd. Dat is ook bij het hoogheemraadschap het geval: ‘Het is niet meer vanzelfsprekend dat het waterschap alles wat met water te maken heeft, zelf oppakt, bepaalt of betaalt. Het motto is van 'zorgen voor' naar 'samen doen', aldus de visie van het hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden. De rekenkamercommissie wil het algemeen bestuur inzicht geven in de wijze waarop het hoogheemraadschap “in control” is bij verbonden partijen. Pro Facto onderzoekt of de kaderstelling en controle door het algemeen bestuur bij het aangaan en uitvoeren van overeenkomsten met verbonden partijen voldoende is geborgd.