Met de verkiezingsuitslag kunnen we aan de hand van de partijprogramma’s een kijkje in de toekomst nemen. Welke plannen hebben de partijen die grote kans maken op een plek in de coalitie met de zorg? Onderzoeker Bieuwe Geertsema heeft de programma’s op een aantal thema’s waar Pro Facto zich mee bezighoudt naast elkaar gelegd en kijkt of we op dit moment al voorspellingen kunnen doen.
Welke partijen nemen we mee? Op dit moment is de formatie nog volop in gang. Duidelijk is dat VVD en D66 vrijwel zeker in het kabinet komen. PVV lijkt weer buitenspel te staan, terwijl CDA weer een voor de hand liggende partner lijkt. De aanvulling zal dan waarschijnlijk van de linkse achtervolgers komen; we nemen daarom SP en PvdA mee.
Jeugdzorg
Op het gebied van jeugdzorg komt een aantal thema’s bij alle partijen terug. Zo staan de te lange wachtlijsten onder de aandacht van alle partijen. Als we op de programma’s afgaan, dan kunnen gemeenten stilletjes gaan hopen op extra financiële ruimte voor (onder meer) de jeugdzorg. D66 en PvdA noemen expliciet dat ze de gemeentelijke tekorten op jeugdzorg willen oplossen, de SP wil zelfs de financiële verantwoordelijkheid voor specialistische jeugdzorg volledig bij het Rijk brengen. Ook op rechts wordt, zij het in wat algemenere termen, aandacht geschonken aan het belang van een gezonde financiële positie en mogelijk extra investeringen daarvoor.
Voor het verbeteren van toegang tot (specialistische) jeugdzorg passeren verschillende ideeën de revue. VVD wil jeugdprofessionals inzetten bij huisartsen, D66 ziet een belangrijke rol voor wijkteams en wil zorgteams op scholen opzetten. D66, PvdA en SP willen vooral de capaciteit vergroten met investeringen in respectievelijk de kinder- en jeugdpsychiatrie en salarissen in de (jeugd)zorg.
De complexiteit en bureaucratie in het huidige stelsel krijgt ten slotte ook veel aandacht van verschillende partijen. VVD wil inzetten op standaardisering van zorginkoop. PvdA wil minder ruimte voor marktwerking, SP wil deze helemaal afschaffen. Het CDA kiest een middenweg en wil af van ‘ingewikkelde’ aanbestedingen en verkeerde financiële prikkels. Ook op het gebied van verantwoording achteraf zien we eensgezindheid: bij zowel CDA, PvdA als SP wil men werk maken van onnodige regelgeving en overmatige bureaucratie en verantwoording. Hoewel VVD en D66 daar niks over zeggen verwachten we niet dat dit een heikel punt zou worden in de coalitieonderhandelingen.
Abortus
Ten aanzien van abortus (Pro Facto evalueerde vorig jaar de wet) zijn de twee grootste partijen op een aantal punten eensgezind: VVD en D66 willen af van de wettelijk verplichte bedenktermijn. Daarbij vinden ze de PvdA en SP getuige een recent ingediende motie aan hun zijde. Het CDA zegt in het programma niets over dit onderwerp, maar minister De Jonge leek in het recente debat niet enthousiast over afschaffing van de bedenktijd. VVD, D66 en PvdA vinden elkaar ook op het punt dat de abortuspil bij de huisarts verkrijgbaar zou moeten zijn. Wat D66 en PvdA betreft zal abortus in de toekomst niet langer onder het strafrecht vallen.
Medische zorg
Over de volle breedte zien we dat de marktwerking in de zorg aandacht krijgt, zij het in verschillende gradaties. De VVD erkent dat de marktwerking soms is doorgeschoten en wil de excessen die daaruit voortvloeien aanpakken. CDA wil meer inzetten op samenwerking in plaats van marktwerking. D66 zoekt ook een middenweg tussen markt- en samenwerking, met een grote rol voor een regionale zorgaanpak en bijbehorend regionaal zorgplan. PvdA wil het marktdenken ‘beteugelen’, onder meer door zorgverzekeraars in een administratieve rol (zonder winstoogmerk) te plaatsen, en SP wil de marktwerking als vanouds volledig afschaffen en een nationaal zorgfonds opzetten. Overigens willen alle bestudeerde partijen met uitzondering van de VVD dat medisch specialisten in loondienst van het ziekenhuis komen.
Wat verder opvalt is dat door alle partijen een accent op preventie van gezondheidsproblemen wordt gelegd. Op zijn zwakst zijn afspraken met producenten (VVD) gewenst, maar andere partijen zoals D66 en PvdA gaan nog verder met plannen voor heffingen op suikerhoudende dranken respectievelijk een algemene suikertaks. De belangen van de rokende kiezer zullen straks in de coalitie vooral door VVD en mogelijk SP worden behartigd; alle andere partijen hebben plannen voor een strenger tabaksbeleid. Het belang van sport als preventiemiddel wordt ook breed onderkend; CDA wil sportverenigingen betrekken in preventiebeleid, VVD wil zelfs bijspringen in de lidmaatschapskosten van sportverenigingen bij minima en PvdA wil voor die groepen het lidmaatschap gratis maken. D66 en SP zetten in op een minimum aantal sporturen in het onderwijs (respectievelijk 2 en 3 uur per week).
Ouderenzorg en Wmo
Bij het thema ouderenzorg gaat veel aandacht uit naar woonvormen. VVD wil een eigen zorgbudget invoeren voor ouderen (en gehandicapten) waarbij ze zelf kunnen kiezen voor zorg thuis of in een verpleeghuis. Ouderen met meer spaargeld moeten grotere kamers kunnen kiezen. Daar waar CDA in lijkt te zetten op meer verpleeghuizen, kiest D66 juist de weg van meer seniorenwoningen. Ook PvdA ziet verpleeghuizen als laatste optie, namelijk pas als moderne thuiszorgfaciliteiten (domotica, elektronische innovaties) niet toereikend blijken te zijn. De SP oppert tot slot nog de optie van kleinschalige buurtzorghuizen. Kortom, het kan qua ouderenhuisvesting de komende tijd alle kanten op.
Bij de Wmo zijn ook duidelijke verschillen in de plannen te ontdekken. VVD wil vooral misbruik van pgb’s aanpakken, maar verder weinig hervormen. CDA wil een inkomensafhankelijke eigen bijdrage voor Wmo-hulp introduceren. Daarmee vinden ze D66 als medestander en mogelijk ook PvdA, die wil kijken naar de eigen bijdrage en het abonnementstarief afschaffen. Als het aan D66 ligt wordt er ook grondig gekeken naar de grotere beleidsvrijheid van gemeenten bij de Wmo, mits onafhankelijk toezicht over de invulling daarvan goed wordt geregeld. Ook de SP ziet heil in meer keuzevrijheid bij de uitvoering van de Wmo, maar wil wel een ondergrens bewaken door een basispakket aan zorg landelijk vast te leggen.
Afsluitend
Deze voorzichtige verkenning laat zien dat er op basis van de verkiezingsprogramma’s al enige rode lijnen zijn uit te zetten, maar ook vooral dat de plannen voor de zorg nog veel kanten op kunnen. De voorstellen lopen soms uiteen, over sommige onderwerpen hebben partijen zich nog niet uitgesproken. Bovendien valt nog maar te bezien wat de impact van (het herstel na) de coronacrisis is op de haalbaarheid van de mooie plannen die we nu voor ons hebben liggen.
Dit is een artikel van Bieuwe Geertsema uit onze nieuwsbrief Zorg. Geïnteresseerd in de zorg en het sociaal domein? Meld u aan via
