Eindconclusie Commissie Menselijke Maat Enschede: te streng beleid met nadelige gevolgen wordt stapsgewijs losgelaten (20 oktober 2021)
De Commissie Menselijke Maat Sociaal Domein Enschede heeft haar eindrapport Maatvoering is Mensenwerk II aangeboden aan de gemeenteraad. De commissie constateert dat de gemeente in het verleden een streng beleid heeft gevoerd op het terrein van de Participatiewet en de Wmo 2015, met nadelige gevolgen voor kwetsbare inwoners die een beroep moeten doen op de gemeenschap. Tevens stelt de commissie vast dat de gemeente de laatste jaren steeds meer afstand neemt van dit strenge beleid. De commissie beveelt aan de uitgangspunten voor de nieuwe benadering zichtbaar te maken.
Het sociaal beleid van de gemeente Enschede heeft in het afgelopen decennium in het teken gestaan van de noodzaak om bezuinigingen te realiseren. Tegen de achtergrond van de knellende financiële kaders is een streng beleid gevoerd. Het strenge beleid heeft nadelige gevolgen voor burgers die niet goed meekomen qua zelfredzaamheid en het zelfstandig verwerven van inkomen. Mensen kunnen door strikte naleving van de regels in de klem raken.
Stapsgewijze loslating van (te) streng beleid
De commissie constateert dat Enschede onder het huidige college de strenge benadering stapsgewijs loslaat. De maatregelenverordening is in 2020 versoepeld en tal van andere maatregelen zijn genomen of worden overwogen om meer ruimte te geven aan de menselijke maat. Hoogleraar socialezekerheidsrecht en voorzitter van de commissie Gijsbert Vonk: ‘De harde aanpak wordt weliswaar stapsgewijs losgelaten, maar een duidelijke waardeoriëntatie hiervoor ontbreekt nog. Dit kan niet alleen aanleiding geven tot onzekerheid bij de uitvoerende diensten over het gevoerde beleid maar ook tot wantrouwen bij de burger ten aanzien van de motieven van de gemeente.’
De menselijke maat in eigen hand nemen
Volgens de commissie kan de gemeente veranderingen in beleid en uitvoering zelf ter hand nemen. Vonk: ‘Onze aanbeveling is om ten eerste de wijze waarop de Participatiewet en de Wmo 2015 worden uitgevoerd vast te leggen in de vorm van een brede publicatie van beleidsregels. Dit bevordert de transparantie ten aanzien van het gevoerde beleid. Ten tweede adviseren we de gemeente om na te gaan welk bestaand gedrag zij wil vasthouden en welke aanpassingen vanuit een oogpunt van menselijke maatvoering geboden en mogelijk zijn.’
De commissie beveelt verder aan dat de gemeente het uitgangspunt hanteert: ‘alles in één keer goed’. Voorkomen moet worden dat burgers eerst bezwaarschriftprocedures moeten doorlopen alvorens gelijk te krijgen. Ook wat betreft de klachtenprocedure doet de commissie aanbevelingen.
Op weg naar een burgervriendelijk beleid
De commissie constateert dat het college van burgemeester en wethouders en de gemeenteraad bereid zijn om zichzelf een spiegel voor te houden wat betreft het gevoerde beleid op het terrein van het sociaal domein en te kijken naar de toekomst. Het instellen van deze commissie is daar een uiting van. Zij heeft er vertrouwen in dat de gemeente een weg naar een burgervriendelijk beleid zal weten te vinden.
Presentatie aan de gemeenteraad
De commissie presenteert de bevindingen en de eindrapportage op dinsdag 26 oktober a.s. (vanaf 17.00 uur) aan de gemeenteraad. Deze bijeenkomst in het stadhuis is toegankelijk voor publiek. U kunt de vergadering ook volgen via een livestream op enschede.nl/bestuur.
De rapporten op een rij
Op 1 juli 2021 heeft de commissie haar tussenverslag Maatvoering is mensenwerk I gepresenteerd aan de gemeenteraad. Voor de eindrapportage heeft de commissie Pro Facto in samenwerking met prof. dr. Albertjan Tollenaar van de Rijksuniversiteit Groningen gevraagd onderzoek te doen. Hun rapport is een bijlage van het eindrapport Maatvoering is mensenwerk II.
Tussenrapportage 'Maatvoering is mensenwerk' (1 juli 2021)
In de vandaag aan de gemeenteraad aangeboden tussenrapportage 'Maatvoering is mensenwerk' signaleert de commissie drie knelpunten. Allereerst is sprake van een sterk verdeeld beeld over de gewenste menselijke maatvoering door de gemeente. Ten tweede lijkt de menselijke maat in de dagelijkse praktijk van de uitvoering niet altijd uit de verf te komen. Ten derde is onvoldoende duidelijk in hoeverre de menselijke maatvoering in de praktijk structureel onderdeel uitmaakt van interne leer- en verbeterprocessen.
Uiteenlopende beeldvorming
Inwoners, maatschappelijke organisaties en advocaten waarmee gesprekken zijn gevoerd, geven aan dat beleid en uitvoering sterk zijn gestuurd door de wens van de gemeente om de uitgaven beperkt te houden. Verantwoordelijke ambtenaren en bestuurders herkennen zich niet in dit beeld. Zij benadrukken dat beleid en uitvoering invulling geven aan de doelstellingen van de Participatiewet en Wmo 2015.
De commissie stelt vast dat de gemeente Enschede het afgelopen decennium voor een aanzienlijke financiële opgave heeft gestaan. Voorzitter van de commissie, Gijsbert Vonk: ‘In ruimere zin heeft het uitvoeringsbeleid in het sociaal domein de nadruk gelegd op ‘eigen kracht’ en ‘zelfredzaamheid’. Ook de bestrijding van fraude en misbruik vormde een belangrijke doelstelling. Het beleid in Enschede heeft hiermee sterk in het verlengde gelegen van de Haagse hervormingsagenda op het gebied van de maatschappelijke ondersteuning en de sociale bijstand’.
De commissie constateert echter dat het gevoerde beleid nadelig kan uitpakken voor burgers die niet goed meekomen qua zelfredzaamheid en het zelfstandig verwerven van inkomen. Mensen kunnen door strikte naleving van de regels in de klem raken.
Menselijke-maatvoering tussen droom en daad
In het oriënterend onderzoek is de commissie geconfronteerd met diverse voorbeelden van situaties waarin de menselijke maat nog niet wordt geleverd, althans waarbij dat zo wordt beleefd door burgers die zijn gesproken. Vonk: ‘Uit de voorbeelden ontstaat een beeld dat de sociale voorzieningen nog steeds sterk aanbod-gestuurd zijn, dat sprake is van schotten tussen verschillende wettelijke taken en dat wordt gedacht en gehandeld vanuit regels in plaats van de reële behoeften van de inwoners.’
Leren en verbeteren
Het is de commissie niet duidelijk geworden hoe de menselijke maat bij de ambtelijke organisatie in Enschede is geborgd in het evaluatieve proces. Daarmee wordt bedoeld: hoe de gemeente leert van zijn eigen fouten op dit terrein. In het vervolgonderzoek zal de commissie hierop ingaan. Vonk: ‘Dat wij vanuit de overtuiging dat alleen met een goed stelsel van checks and balances het schommelende bootje in het sociaal domein een stabiele koers kan varen’.
Vervolg van het onderzoek
In haar vervolgonderzoek gaat de commissie systematisch uitwerken welke mogelijkheden er bestaan voor afwijkingen van de regels die recht doen aan de belangen en behoeften van de inwoners en hoe die mogelijkheden worden benut. De commissie zal een aantal concrete onderwerpen benoemen waar de gemeente gericht mee aan de slag kan gaan.
Presentatie aan de gemeenteraad
De commissie presenteerde de bevindingen en de tussenrapportage op 8 juli 2021 aan de gemeenteraad. Deze bijeenkomst was niet toegankelijk voor publiek i.v.m. de huidige Coronamaatregelen.
Commissie Menselijke Maat
Op initiatief van de gemeente Enschede onderzoekt de Commissie Menselijke Maat hoe de gemeente Enschede rekening kan houden met de menselijke maat in het sociale domein. Voorzitter van de commissie is Gijsbert Vonk (hoogleraar Rijksuniversiteit Groningen). De leden zijn Anne Mieke Zwaneveld (Ombudsman Rotterdam) en Jan Dirk Pruim (voormalig raadsgriffier van de gemeente Almere).
In het eerste deel van het onderzoek spreekt de commissie zowel met inwoners van de gemeente Enschede als met betrokken maatschappelijke instellingen zoals Sociaal Hart van Enschede en het Diaconaal Platform Enschede. De tussenrapportage wordt begin juli aan de gemeenteraad aangeboden en via deze website openbaar gemaakt. In deze rapportage verwacht de commissie ook aan te geven op welke onderdelen nader onderzoek nodig is.
Voor het tweede deel van het onderzoek laat de commissie zich ondersteunen door de Rijksuniversiteit Groningen in samenwerking met onderzoeksbureau Pro Facto.
Het definitieve rapport met aanbevelingen hoopt de commissie medio oktober aan te bieden aan de Enschedese gemeenteraad.
Wmo en Participatiewet
Het onderzoek richt zich op de uitvoering van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en de Participatiewet (bijstand). Er wordt teruggeblikt maar vooral ook naar voren gekeken. Waar nodig doet de commissie beleidsmatige en organisatorische aanbevelingen.
Commissieleden
Gijsbert Vonk
Gijsbert Vonk is hoogleraar sociale zekerheidsrecht bij de Faculteit Rechtsgeleerdheid van de Rijksuniversiteit Groningen. Vonks interessegebieden zijn (internationaal) socialezekerheidsrecht, publiekrecht, Europees recht en mensenrechten. Hij richt zich onder andere op de juridische aspecten van armoede, een onderwerp dat hij vanuit nationaal en Europees perspectief bestudeert. Daarbij gaat het om de gevolgen die het recht kan hebben voor mensen aan de onderkant van de samenleving. Hij zoekt daarbij actief de dialoog met de samenleving.
Jan Dirk Pruim
Jan Dirk Pruim werkte als gemeentesecretaris van Laren, Dronten en Kampen en als raadsgriffier van Almere. De vernieuwing en verbetering van het democratisch stelsel is een rode draad in zijn werk. Zo introduceerde Pruim in 2004 in Almere het nieuwe vergadermodel de Politieke Markt. Een systeem dat vervolgens vele gemeenteraden in het land inspireerde hun werkwijze te veranderen. De waardering voor zijn werk uitte zich in zowel het erelidmaatschap van de Vereniging van Secretarissen als van de Vereniging van Griffiers. En begin dit jaar in de toekenning van de hoogste Almeerse onderscheiding de Bonifatiusspeld, die jaarlijks toegekend wordt aan iemand wiens inzet belangrijk is voor de stad Almere en de inwoners.
Anne Mieke Zwaneveld
Mr. A.M. (Anne Mieke) Zwaneveld is sinds 1 maart 2010 de gemeentelijke ombudsman van Rotterdam en een aantal andere gemeenten en gemeentelijke samenwerkingsverbanden in het Rijnmondgebied. Anne Mieke Zwaneveld (geboren 1962) studeerde Nederlands recht aan de Erasmus Universiteit Rotterdam (afgestudeerd in 1986). Na afronding van de raio (rechterlijk ambtenaar in opleiding) is zij in 1993 aan het werk gegaan als officier van justitie in Rotterdam. Vanaf 2004 was zij als officier van justitie verbonden aan het Landelijk Parket. Vanaf 2006 was zij werkzaam als vice-president in de sector strafrecht in de Rechtbank Rotterdam.
Als ombudsman wil Anne Mieke Zwaneveld een actieve bijdrage leveren aan het oplossen van klachten over de overheid van burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties. Door bemiddeling en door te toetsen of de overheid zich al dan niet behoorlijk heeft gedragen wil zij het vertrouwen in de overheid herstellen.
