De meeste burgers houden zich doorgaans keurig aan de wet. Toch wordt elk jaar een aanzienlijk aantal geldboetes opgelegd voor bijvoorbeeld het overschrijden van de maximumsnelheid, het rijden onder invloed of het niet naleven van de identificatieplicht. Wanneer voor deze of vergelijkbare overtredingen, via tussenkomst van het Centraal Justitieel Incassobureau (CJIB), een geldboete wordt opgelegd, wordt deze boete in de meeste gevallen meteen betaald. Maar soms wordt langdurig geweigerd een opgelegde boete te voldoen of wordt alleen betaald na de inzet van bijvoorbeeld een deurwaarder of dwangmiddelen, zoals inname van het rijbewijs of buitengebruikstelling van een voertuig. Hoe kunnen deze verschillen in het nalevings- en betalingsgedrag van burgers worden verklaard? Waarom houdt de een zich wel aan de regels en de ander niet? En waarom betaalt de ene burger wel direct zijn of haar boete en de andere niet? In opdracht van het CJIB heeft Pro Facto dit in samenwerking met prof.dr. Marc Hertogh onderzocht.
Het onderzoek, getiteld Factuurtje uit Leeuwarden, is geïnspireerd op Tom Tyler's invloedrijke studie Why People Obey the Law (1990) en draait om de volgende vraag: Welke factoren verklaren het nalevings- en betalingsgedrag van CJIB-debiteuren; en welke rol spelen hierbij hun opvattingen over de legitimiteit van het recht en de overheid? Voor het onderzoek is een grootschalige enquête uitgezet onder personen die in de periode maart – juni 2011 een beschikking van het CJIB hebben ontvangen.
Het nalevingsgedrag blijkt vooral beïnvloed te worden door het inkomen van CJIB-debiteuren. Een hoog inkomen vergroot de kans op het hebben van meer boetes. Een vergelijkbaar effect zien we terugkomen bij het betalingsgedrag.
De belangrijkste factor die van invloed is op het betalingsgedrag is het aantal boetes dat iemand het afgelopen jaar ontvangen heeft. Hoe meer boetes; hoe groter de kans op problematisch betalingsgedrag. Twee andere factoren die het betalingsgedrag bepalen zijn: problemen om rond te komen en problemen met de administratie. Beide factoren vergroten de kans dat de respondent in de categorie valt waarin sprake is van de inzet van herinneringen of in de categorie waarin verhaal- of dwangmiddelen worden ingezet. Het onderzoek vertelt daarmee twee belangrijke verhalen. Het ene verhaal illustreert het belang van de door burgers ervaren legitimiteit van het recht en de overheid voor vooral het zelfgerapporteerd nalevingsgedrag. Het andere verhaal laat zien dat het nalevings- en betalingsgedrag van burgers in belangrijke mate wordt bepaald door hun persoonlijke financiële positie. Beide verhalen samen geven een goed beeld van het complexe nalevings- en betalingsgedrag van CJIB-debiteuren.
Klik hier om Factuurtje uit Leeuwarden te downloaden. Het onderzoek kan in boekvorm besteld worden via 050-3635674.