Tussen het Rijk en de gemeenten is in de afgelopen jaren stevig discussie gevoerd over de wenselijkheid van het bieden van gemeentelijke opvang aan uitgeprocedeerde vreemdelingen in zogeheten bed-bad-broodlocaties. Pro Facto heeft in opdracht van het WODC onderzoek gedaan naar hoe opvang en begeleiding van deze vreemdelingen de medewerking aan terugkeer en andere uitstroom beïnvloeden.
Voor dit onderzoek voerden we bij tien gemeenten casestudy’s uit. We spraken met betrokken van gemeenten, opvanginstanties en andere relevante organisaties. Andere gemeenten met BBB-voorzieningen benaderden we telefonisch. Daarnaast voerden we gesprekken met vreemdelingen in de BBB-opvang. Ook legden we bezoeken af aan rijksonderdaklocaties (gezinslocaties (GL’s) en de vrijheidsbeperkende locatie (VBL) in Ter Apel).
Bestudering van de gemeentelijke opvang leert dat er overeenkomsten tussen gemeenten zijn. Bijna overal worden soortgelijke criteria voor toelating gehanteerd. Vreemdelingen worden niet toegelaten wanneer ze recht hebben op opvang door het Rijk of wanneer ze niet uit de nabijheid van de bed-bad-broodlocatie komen. In alle gemeenten zijn overlegstructuren aanwezig waardoor alle betrokken partijen, zoals gemeente, opvangorganisatie, Vluchtelingenwerk en vreemdelingenketenpartners DT&V en IND, in contact blijven over de opgevangen vreemdelingen.
Er zijn ook grote verschillen: in een deel van de gemeenten is sprake van enkel sober ingerichte nachtopvang, terwijl andere gemeenten 24-uursopvang bieden, in grote opvanglocaties maar ook in woonhuizen. Ook de mate waarin maatschappelijke activering en begeleiding van vreemdelingen naar een duurzaam toekomstperspectief – in Nederland of in het land van herkomst – plaatsvindt verschilt sterk, van verplichte, intensieve programma’s tot alleen voorlichting.
In de rijksonderdaklocaties is altijd sprake van 24-uursopvang in woningen of tweepersoonskamers op locaties van COA, waarbij begeleiding en activering wordt verzorgd door medewerkers van DT&V en COA.
Uit de door de gemeente en DT&V aangeleverde gegevens blijken grote verschillen tussen de opgevangen groep in de BBB-voorzieningen en die in de rijksonderdaklocaties. In de VBL was 72% van de vreemdelingen afkomstig uit een ‘veilig land’ , tegenover 14% in de BBB-voorzieningen en 19% in de GL’s. Voor de BBB-voorzieningen geldt daarnaast dat 38% van de vreemdelingen afkomstig is uit een land waarbij gedwongen terugkeer (bij afwezigheid van identiteitsdocumenten) moeilijk of onmogelijk is. Dit percentage ligt voor de VBL en GL’s op respectievelijk 18% en 27%.
Uit een koppeling van deze gegevens aan de IND-administratie blijkt dat de mensen in de BBB’s aanzienlijk langer in Nederland hebben verbleven dan mensen in de rijksonderdaklocaties. Gemiddeld hebben mensen in de BBB’s 8,3 jaar geleden voor het eerst een verblijfsvergunning aangevraagd. Bij de GL’s en de VBL is dat respectievelijk 5,9 en 2,7 jaar. De koppeling met IND-gegevens levert ook een beeld op ten aanzien van de huidige status van vreemdelingen (per begin maart 2018). Hier zien we dat gemiddeld 11% van de vreemdelingen die in de periode van 2015 tot en met 2017 in BBB’s verbleven, uiteindelijk mochten blijven in Nederland, terwijl nog 9% van deze groep in een procedure zit voor een asielvergunning of een reguliere verblijfsvergunning. Voor de VBL geldt dat 2% van de opgevangen groep in Nederland mag blijven, terwijl nog eens 2% op de peildatum een procedure heeft lopen. Bij de GL’s gaat het om 20% die mag blijven en 10% die nog in een procedure zit.
Uit het onderzoek komt een aantal factoren naar voren dat van invloed is op vrijwillige terugkeer van de doelgroep. Randvoorwaarde is een stabiele leefsituatie en goede (mentale en fysieke) gezondheid. Goede activering en begeleiding hebben een positief effect. Vreemdelingen werken zelden mee als ze niet overtuigd zijn van het feit dat er voor hen geen juridische mogelijkheden meer zijn voor legaal verblijf in Nederland. Daarbij is het belangrijk dat de partij die dat hen meedeelt hun vertrouwen heeft. Tot slot moet men overtuigd worden van een goed perspectief in het land van herkomst; gevoelens van onveiligheid dienen weggenomen te worden en er moet economisch perspectief geboden worden. 24-uurs bed-bad-brood-opvang met begeleiding biedt de beste kansen op het vertrek van vreemdelingen, zo blijkt uit ons onderzoek.
De belangrijkste bevindingen zijn samengevat in een handzame infographic (klik HIER).
Klik HIER om het eindrapport te downloaden.